Το δικαίωμα μίας 24χρονης Γαλλίδας μουσουλμάνας να φοράει μπούρκα και νικάμπ και το ΟΧΙ του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέδωσε σήμερα την τελεσίδικη απόφασή του επί της προσφυγής μιας 24χρονης Γαλλίδας μουσουλμάνας κατά της Γαλλίας, σχετικά με το δικαίωμα να φορά μπούρκα (ύφασμα που καλύπτει σώμα και πρόσωπο) και νικάμπ (ύφασμα που καλύπτει μεγάλο μέρος του προσώπου) σε δημόσιους χώρους.
Η θρησκευτική ενδυματολογική οδύσσεια των Γάλλων μουσουλμάνων ξεκίνησε στα μέσα του 1990, μετά από προσφυγές παραγόντων της εκπαίδευσης στο γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας. Το δικαστήριο είχε κληθεί να ερμηνεύσει αν, στο πλαίσιο της αρχής του χωρισμού κράτους – εκκλησίας, ήταν επιτρεπτή η «θρησκευτική εμφάνιση» των μαθητών στα γαλλικά σχολεία.
Το 2004 τέθηκε σε εφαρμογή ο νόμος που απαγόρευε στα δημόσια σχολεία τα εμφανή θρησκευτικά σύμβολα οποιασδήποτε θρησκείας. Σταυροί, μαντίλες, τσαντόρ, ακόμα και τουρμπάνια, απαγορεύθηκαν.
Λίγα χρόνια μετά, το 2010, η Γαλλία απαγόρευσε τη δημόσια κάλυψη προσώπου με οποιοδήποτε μέσο (ακόμα και κράνος), επί ποινή προστίμου μέχρι και 150 ευρώ. Από τον Απρίλιο του 2011 ήταν πλέον παράνομο να κρύβεις το πρόσωπό σου με οποιονδήποτε τρόπο, πλην πολύ συγκεκριμένων εξαιρέσεων, εφόσον βρισκόσουν σε δημόσιο χώρο, δηλαδή σε μουσεία, μαγαζιά, μέσα μεταφοράς, ακόμα και στο δρόμο.
Η αναγκαιότητα αυτής της νομοθετικής ρύθμισης δικαιολογήθηκε στη βάση της δημόσιας ασφάλειας και της εξάλειψης κάθε εμποδίου ενάντια στην ομαλή ένταξη των προσώπων με διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο στη γαλλική κοινωνία. Η διαφορετικότητα στην εμφάνιση λόγω των θρησκευτικών πεποιθήσεων καθενός θεωρήθηκε ότι αναιρούσε τη συνδυαστική βασική αρχή που διέπει τη γαλλική κοινωνία: την αναγνώριση του προσώπου και την δημόσια έκφραση.
Η απαγόρευση της κάλυψης του προσώπου σε δημόσιο χώρο ξεσήκωσε μεγάλες αντιδράσεις, από την πρώτη μέρα εφαρμογής της. Ήταν πολυάριθμες οι διαδηλώσεις των ατόμων που πιστεύουν ότι ένα τέτοιο μέτρο παραβιάζει τη θρησκευτική ελευθερία και την ελευθερία της έκφρασης.
Η νεαρή με τα αρχικά S.A.S., που ζήτησε να διατηρηθεί η ανωνυμία της, προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ζητώντας να διαπιστωθεί ότι η πιο πάνω νομοθετική ρύθμιση εισήγαγε μια απαγορευμένη διάκριση και συνιστούσε ταπεινωτική μεταχείριση του ατόμου. Η 24χρονη έχει πακιστανική καταγωγή, είναι Γαλλίδα υπήκοος και έχει λάβει πανεπιστημιακή μόρφωση.
Μέσω της ομάδας των συνηγόρων της, ισχυρίστηκε στο Δικαστήριο ότι η παρέμβαση του γαλλικού κράτους στην εξωτερική της εμφάνιση συνιστούσε άμεση παραβίαση της προσωπικής και οικογενειακής ζωής της. Ότι δεν της είχε επιβληθεί από οποιονδήποτε άντρα του οικογενειακού της περιβάλλοντος η συγκεκριμένη θρησκευτική εμφάνιση. Και, βέβαια, ότι ήταν απόλυτα διατεθειμένη να αφαιρέσει τη μπούρκα και το νικάμπ εφόσον συνέτρεχαν συγκεκριμένοι λόγοι ασφάλειας.
Όμως, η επιχειρηματολογία της S.A.S. δεν κατάφερε να πείσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο σήμερα έκρινε τελεσίδικα ότι ο γαλλικός νόμος που απαγορεύει την κάλυψη του προσώπου σε δημόσιους χώρους δεν παραβιάζει τα δικαιώματα της ελεύθερης έκφρασης, της προσωπικής ζωής και της θρησκευτικής ελευθερίας.
Σύμφωνα με την απόφαση, μια τέτοια απαγόρευση δεν προκαλεί ταπείνωση στο άτομο που επιθυμεί να κρύβει το πρόσωπό του. Διότι συμβάλλει στην κοινωνική ένταξη και στην ομαλή εξέλιξη της καθημερινότητας.
Από όλα τα συνήθη θρησκευτικά σύμβολα, η μπούρκα και το νικάμπ, επειδή συνδέονται με τους μουσουλμάνους και με έναν τρόπο ζωής συνήθως κατακριτέο ή ακόμα και μη ανεκτό από τη Δύση, εγείρουν διαρκώς διλήμματα γύρω από την ανθρώπινη ελευθερία και έκφραση. Η σύγχρονη δυτική κοινωνία, καθώς εντάσσει όλο και περισσότερους μετανάστες στους κόλπους της, δεν ξέρει πώς να αντιμετωπίσει το ζήτημα της ισορροπίας ανάμεσα στην ελευθερία της έκφρασης και την κοινωνική ένταξη.
Τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών είναι πολυάριθμα και εξίσου δυνατά. Το γεγονός ότι οι γυναίκες υφίστανται διαχρονικά μεγαλύτερη καταπίεση από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον τους, ώστε να εμφανίζονται καλυμμένες με οποιονδήποτε τρόπο, τροφοδοτεί ακόμα περισσότερο τις εντάσεις.
Όπως αποδείχθηκε και με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, δεν είναι εύκολο να πεισθεί κάποιος για το ότι μια γυναίκα μπορεί να επιθυμεί από μόνη της να υπακούει στις ενδυματολογικές προσταγές της θρησκείας της. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για τις μουσουλμάνες. Χριστιανές, ορθόδοξες εβραίες και ινδουίστριες καλύπτουν μέχρι και σήμερα με κάποιο τρόπο το πρόσωπό τους ή άλλα μέρη του σώματός τους, όταν βρίσκονται σε δημόσιο και ιδιωτικό χώρο.
Με το Βέλγιο, την Ελβετία και την Ιταλία να κινούνται νομοθετικά προς την κατεύθυνση της Γαλλίας, στενεύουν ολοένα τα περιθώρια για να εκφράσουν ξεκάθαρα οι γυναίκες της Ευρώπης τι είναι αυτό που θέλουν.
Η μόνη λύση απέναντι στην κρατική πρωτοβουλία θέσπισης απαγορεύσεων, σε συνδυασμό με την διαχρονική καταπίεση του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος, είναι η ενδυνάμωση της γυναικείας φωνής σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων.
Το ζήτημα δεν είναι αισθητικό. Η Ευρώπη δε θα σοκαριστεί ιδιαίτερα με τη Madonna π.χ., όταν φωτογραφηθεί στο Instagram φορώντας νικάμπ με υφασμάτινα κάγκελα στα μάτια. Η Ευρώπη θα σοκαριστεί όταν, μέσα στην ευρύτερη κρίση αξιών της, τα δικαιώματα των γυναικών καταστούν για ακόμα μια φορά αντικείμενο πολιτικών και άλλων παιχνιδιών, στο όνομα της ασφάλειας και της κοινωνικής ένταξης.
Ο προβληματισμός επιβάλλεται να είναι διαρκής. Το ίδιο και η προσπάθεια συμμετοχής των γυναικών στα όργανα λήψης αποφάσεων.